Tom Ingelse, geboren op Java uit Nederlandse ouders, was pas 19 jaar oud toen hij krijgsgevangene werd. Tijdens de vredige, stille jaren op Gotland heeft hij zijn vreselijke herinneringen uit die tijd verwerkt via zijn schilderijen.

Tom Ingelse is in 1920 te Batavia in het voormalig Nederlands-Indië geboren. Gedurende zijn militaire diensttijd maakte hij deel uit van een vernielingscompagnie van de Genietroepen op Java. Na de Japanse overwinning werd hij krijgsgevangen gemaakt en ondergebracht in kampen te Bandoeng en Tjilatjap. Via Singapore werd hij op transport gesteld naar Burma, waar hij gedurende twee jaar als dwangarbeider aan de Burma-Thailandspoorlijn werkte.

Na het gereedkomen van dit beruchte project werd hij naar Japan gevoerd. Daar werd hij tot het einde van de oorlog in een kolenmijn te Fukuoka te werk gesteld. Na de bevrijding verbleef hij drie maanden in Manilla en werd vervolgens - als gevolg van de politieke veranderingen in Nederlands-Indië - met een transport Nederlanders naar Borneo gezonden.

In 1946 volgde zijn repatriëring naar Nederland. Hij woonde twee jaar in Amsterdam. Gedurende deze jaren maakte hij ondermeer schetsen van de invasiekust in Normandië. Deze prenten zijn later in Stockholm tentoongesteld.

Sinds 1948 woont en werkt Tom Ingelse in Zweden. In 1968 verkreeg hij de Zweedse nationaliteit. Op het eiland Gotland in de Oostzee zijn in zijn atelier te Visby deze aquarellen - herinneringen aan de Burma-Thailandspoorlijn - gemaakt. Tom is inmiddels overleden

Ik heb het overleefd, de spoorlijn van de dood en de bom op Nagasaki

Zijn verhaal opgetekend in 1987 in een Zweedse krant 'Hemmets Journaal', heb ik zo goed als mogelijk vertaald:

De gevangengenomen officieren en onderofficieren werkten mee aan de spoorlijn in Burma (NL-spelling) totdat deze instortte. De omstandigheden waren verschrikkelijk, Slangen en insecten, malaria, cholera en een Omaans gevangenisregime. Bij de 'Brug over de River Kwai' waren geen gevangenbewaarders nodig. De jungle was eindeloos en ontsnappingsbestendig.

Tom Ingelse, tegenwoordig (we schrijven 1987) een gepensioneerde uit Visby op Gotland, is de enige die erin is geslaagd de aanleg van de beroemde junglespoorlijn tussen Thailand en Burma te documenteren. Tom, geboren en getogen op Java, Indonesië, zat tijdens de Tweede Wereldoorlog in een Japans gevangenkamp. Eerst in Burma, daarna in Japan, waar hij de atoombom op Nagasaki overleefde. "Het is een wonder dat ik nog leef", zegt hij vanuit zijn kunstenaarsatelier in Visby. Tom woog slechts 36 kilo toen de oorlog voorbij was. Maar hij leefde.

In de oerwouden van Burma kwamen bijna 60.000 mensen om die door Japan als krijgsgevangenen waren meegenomen. Burma had geheime gevangenkampen. Het duurde lang voordat de wereld wist welke vreselijke taferelen zich daar afspeelden, ver weg, in de ondoordringbare, dichte jungle. Het was onmogelijk om te ontsnappen. Het was gemakkelijker om te overleven door in het kamp te blijven en te doen zoals de Japanners. "Wanhopige gevangenen probeerden te ontsnappen, maar ik weet dat ze niet ver kwamen", zegt Tom Ingelse.

Pierre Boulle's roman uit 1952 "The Bridge over the River Kwai" is een zeer geredigeerd verhaal. En Tom Ingelse kan getuigen dat de gelijknamige film niet veel zegt over de verschrikkelijke werkelijkheid: "Sadisme en geavanceerde marteling maakten deel uit van het dagelijks leven. Mensen moesten aan het spoor werken tot ze erbij neervielen. Steeds kwamen er nieuwe gevangenen in de plaats van degenen die stierven. Malaria, diarree en cholera, slangen en insecten vierden hoogtij. We mochten niet eens een dak boven ons hoofd opzetten, maar we moesten slapen onder een bladerdak van palmbladeren. Het heette de 'Spoorweglijn van de Dood'".

Spoorlijn van de Dood.
Tom werd geboren op Java in het eiland Indonesië. Zijn ouders waren Nederlands en Java was een Nederlandse kolonie. Tom zou kunstenaar of architect worden, zo was besloten. Maar eerst moest hij militaire dienst vervullen.

"Het was de dag dat mijn leven veranderde: Op zondag 7 december 1941 om 07.55 uur vielen de Japanners Pearl Harbor aan en vernietigden grote delen van de Amerikaanse Pacific Fleet. De Japanse aanval op Pearl Harbor bewijst met welke sterke tegenstanders we te maken hadden. Het kleine Javaanse leger, waar ik bij de genie werd geplaatst, had geen schijn van kans. We hebben tien dagen stand gehouden…."

Tom was 19 en werd alleen erop uit gestuurd om belangrijke bruggen op te blazen en de Japanners te trotseren. "Het was niet leuk om het eigen land te helpen vernietigen", zegt hij. "We waren een klein amateurleger, net als hier in Zweden, en wij waren simpelweg niet voorbereid op oorlog". De twee broers van Tom werden ook opgeroepen. Zijn zus en ouders werden krijgsgevangen gemaakt en in een burger gevangenkamp op Java geplaatst. "Mijn hele familie heeft de oorlog overleefd, wat ongelooflijk is gezien het aantal doden. Zelf werd ik eerst in een kamp, thuis op Java geplaatst, daarna werd ik als tussenstop voor Burma naar Singapore vervoerd".

De Japanners legden de 415 kilometer lange spoorlijn door de oerwouden van Thailand en Burma aan om soldaten en oorlogsmaterieel te vervoeren. "Ze waren onmenselijk", zegt Tom. Tienduizenden mensen stierven een langzame dood in de meedogenloze jungle. Tom Ingelse had nog steeds zijn artistieke dromen en had het schetsblok als een goede vriend bij zich. Maar het was te donker om te kunnen tekenen. "De Japanners waren doodsbang voor elke vorm van documentatie uit de gevangenkampen. Ik heb zelfs martelingen moeten ondergaan toen ze achter mij aan kwamen".

Toch slaagde Tom Ingelse erin een aantal kleine miniatuurschetsen te verbergen, tekeningen waarvan hij veertig jaar later schilderijen maakte. Ze hangen vandaag in het museum Den Haag als document van de bouw van de brug over de River Kwai. "Ik bleef anderhalf jaar in de hel. Mijn belangrijkste jaren gingen verloren door de pijn van de oorlog", zegt hij. "Het was nu dat ik dacht aan de kunstacademie in Amsterdam. De school waar ik terechtkwam was van een ander, harder soort". In 1944 werd Tom Ingelse teruggebracht naar een gevangenkamp in Singapore. Hij had de 'Railway of Death' overleefd.

"Vanuit Singapore werden we als vee naar Japan vervoerd. een gevangenkamp. Ik kwam terecht op een locatie, een kolenmijn slechts 65 kilometer van Nagasaki. Duisternis, koolstofroet en vieze gassen. We waren als slaven voor de Japanners, voortdurend bedreigd met mishandeling of marteling. Het was een wachtkamer voor de dood", vertelt Tom Ingelse. "Ik voelde dat de krachten, het verzet, begonnen op te raken. Het voedsel en het milieu waren in het kolenmijnkamp zelfs nog slechter dan in de jungle. Hier hebben we niet eens daglicht gezien. Ik viel af en woog uiteindelijk nog maar 36 kilo", vertelt hij.

"Ik herinner me het ene verhaal nog walgelijker dan het andere over de martelmethoden van de Japanners. Maar voor mij volstaat het om te zeggen dat het gewoonweg onmenselijk was. De bom was de redding. Na een jaar in de kolenmijn".

In augustus 1945 werd verwacht dat de Japanners zich zouden overgeven. De aanleiding was de atoombom boven Hiroshima op 6 augustus om acht uur. De oorlog eindigde drie dagen later met de atoombom boven Nagasaki. "Voor mij was de bom de redder", zegt Tom. Op dat moment was Tom Ingelse ver onder het maaiveld aan het werk in de kolenmijn, slechts 65 kilometer van het centrum van de inslag.

Zeven Oscar-beeldjes gingen in 1957 naar de film "The Bridge over the River Kwai". Eén van de beloningen was Alec Guinness in de rol van de gevangengenomen Britse officier.

"Die dag konden we grote veranderingen zien. Toen ik bovenkwam, was de oorlog voorbij", zegt hij. Tom merkte het verschil meteen. Hij was niet langer een gevangene. Samen met de andere krijgsgevangenen werd hij onmiddellijk de verwoesting van Nagasaki in gestuurd. Een Amerikaanse zeemacht was daar voor anker gegaan. "We werden naar Manilla op de Filipijnen vervoerd en kregen daar te maken met scheren, eten en Doris Day op de grammofoon. Ik kan me het eerste nummer nog herinneren, 'Sentimental Journey'. Ik was vrij en had zowel de Dodenspoorlijn als de atoombomaanslag op Nagasaki overleefd. Maar op Java waren er nog steeds problemen". Tom dacht er niet aan om naar huis terug te keren. "De Japanners en Soekarno hadden nog steeds een stevige greep op Java. Maar ik wilde zien hoe het met mijn familie ging. Werd ik na de oorlog alleen gelaten of had het gezin het overleefd?"

Tom ontsnapte uit Borneo, waar hij gelegerd was in afwachting van volledige vrede op Java. "Ik reed als 'neppassagier' mee op een Australische bommenwerper met bestemming Java. Thuis was alles veranderd. Het was niet langer mijn Java zoals ik het me herinnerde. Het was niet eens meer een Nederlandse kolonie. Mijn hele familie had de oorlog overleefd, en nu stonden WIJ voor een ultimatum: óf Javaans staatsburger worden, óf het land verlaten. Wij gaven de voorkeur aan het laatste en verhuisden terug naar het geboorteland van mijn ouders, Nederland".

Tom bleef twee jaar in Nederland. Hij kreeg een baan bij een reclamebureau, wat het dichtst bij het kunstenaarschap kwam. Maar Europa lonkte, Tom wilde erop uit en rondkijken op zijn nieuwe continent. Er waren schilderscursussen in Normandië en Denemarken.

"Heel Europa was bezaaid met oorlogsmonumenten, volledig verwoest. In Kopenhagen ontmoette ik een man die in Zweden was geweest". "Daar", zei hij, "was er melk in grote glazen flessen, geen monumenten en geen prikkeldraad. Op een dag stond ik in Slussen in Stockholm met al mijn bezittingen in één plunjezak en slechts één adres voor een gezin buiten de stad. De familie had geluk en heeft me geholpen met een baan als magazijnmedewerker. Ik verdiende mijn eigen geld en kon proberen de oorlog te vergeten".

In Stockholm ontmoette Tom een ​​pottenbakker, Margareta, jong, die zijn levenspartner zou worden. Samen hebben ze drie kinderen. "Robert is 35 jaar oud en heeft zijn eigen kindertheater in het zuiden van Stockholm. Mark is 31, hij is in de voetsporen van zijn vader getreden en reclameman geworden. Hij heeft zijn eigen bedrijf in Stockholm en heeft onder andere de nieuwe parfumserie van Björn Borg geïntroduceerd. Lotta is 26 jaar oud en woont ook in Stockholm, waar ze werkt, maar het liefst werkt ze als serveerster. Schilderen moet geen beroep zijn, ik heb haar proberen gerust te stellen", zegt Tom.

Na een paar jaar keerde Tom Ingelse terug naar de reclamebranche en kreeg een kleine baan als reclamemanager bij een warenhuis in Visby. "Ik heb daar tot mijn pensionering vorig jaar gezeten", vertelt hij. Al die tijd heeft hij ook zijn atelier gehad binnen de stadsmuur van Visby, een klein teken- en schilderatelier in een oud, scheef middeleeuws huis. Nu heeft hij zijn oorlogsverleden achter zich gelaten. Er zijn nog enkele schetsen over van zijn leven als krijgsgevangene bij de Japanners, maar het zijn schetsen waar Tom niet aan heeft gewerkt. "Dat is onnodig. Ik heb mijn verhaal geschreven, nu is dat genoeg. Hier op Gotland zijn er genoeg redenen om voor te leven", zegt hij. De vredige omgeving van Visby staat in schril contrast met Toms' met sterren bezaaide jeugdverhaal. "Vandaag ben ik kalm", zegt hij. "Ik denk dat ik de angst en de pijn heb weggenomen door foto's uit die tijd te schilderen. Ik heb de oorlog in mijn schilderijen beëindigd en nu slaap ik 's nachts eigenlijk heel goed".

En als Tom Ingelse uit Gotland in slaap valt na een lange dag als gepensioneerde, luistert hij graag naar 'Sentimental Journey' met Doris Day, het eerste lied dat hij als vrijgelatene in Manilla hoorde.

Einde artikel.