Oorlogsmuziek uit de computer
Uit de cultuurbijlage van de Stentor, donderdag 14 april 2005
door MADELEINE ROOD
Cultuurredactie de Stentor
De cadans van sissende en traag stomende treinen. De dreigende klanken van deze zware tred wordt niet alleen zwaarder door de slepende muziek die Fred Vogels eronder heeft gezet, maar door de titel: 'The trains of Auschwitz'.
De componist uit Dronten werkt aan een omvangrijke cyclus, getiteld Back to Normandy, waar deze compositie deel van uitmaakt.
Gewapend met een camera bezocht Fred Vogels in 2002 voor het eerst de invasiestranden van Normandië. De twee jaren erna weer. 'Daar heb ik films gemaakt, maar ik vond dat er muziek bij moest.'
Fred Vogels was slagwerker en speelde jarenlang in orkesten als Residentie Orkest, Concertgebouw Orkest, het Nederlands Blazers Ensemble, Asko en Schönberg Ensemble en gaf les aan gerenommeerde drummers. Totdat hij oorsuizingen kreeg. Door het teveel aan lawaai moest hij het concertpodium vaarwel zeggen. Hij werd onder meer directeur van de muziekschool in Dronten en deed wat hij altijd al naast het musiceren deed: componeren.
Componeren doet hij vooral voor zichzelf. De componist - altijd al handig geweest met computers - heeft zijn muziek en films over de oorlog op zijn website gezet. Met honderdduizenden 'hits' per jaar wordt deze bijzonder goed bezocht. Aanvankelijk ging hij naar Normandië, uit interesse voor en grote betrokkenheid met de Tweede Wereldoorlog. Zijn vader heeft in een werkkamp in Duitsland gezeten, zijn schoonouders zaten in een Jappenkamp en ooms hebben aan de Birma-spoorlijn gewerkt. 'Alles was doordrenkt met oorlog, maar er werd over gezwegen,' vertelt hij. 'Pas aan het eind van hun leven kwam het omhoog. De trauma's, herinneringen en het verdriet die zo lang waren weggeduwd, kwamen naar buiten.'
Naast zijn werk als slagwerker heeft hij vanaf de jaren zeventig muziek geschreven, onder meer voor de Haagsche Comedie. Jarenlang componeerde hij weinig, maar de laatste jaren pakte hij de draad weer op. Ook met arrangementen van oorlogsliedjes, wat hem eind deze maand een ontmoeting met Vera Lynn (We'll meet again) in Engeland oplevert.
Hij maakte filmpjes over de oorlog en herdenkingen. Zijn muziek daarbij is verstild, langzaam en indrukwekkend. Met de herdenking van zestig jaar Auschwitz schreef hij muziek over de treinen die dit concentratiekamp als eindstation hadden. Hij baseerde zich op verhalen, boeken en films. 'Ik pretendeer niets, maar van kampbewoners hoor ik dat ik de sfeer goed raak. Ook al klonken de treinen anders.' Het is filmmuziek, het genre waar hij zelf het meest van houdt. Het is niet gecomponeerd volgens de hedendaagse traditie, vindt hij: 'Het is pure muziek, het komt van binnenuit. Ik werk ook niet met potlood en papier met notenbalken. Ik speel een melodietje in mijn hoofd na en zet dat op de computer. Hoor ik een hobo, dan pak ik een hobo.' Alle instrumenten haalt hij uit synthesizers, waarmee hij vervolgens 'een collage van geluiden' maakt.
Fanfare
Uitgeverij Molenaar Edition geeft zijn muziek sinds kort uit en heeft het deze week op de Frankfurter Music Messe gepresenteerd. Hij verwacht dat zijn muziek bij diverse herdenkingen zal klinken, in binnen- en buitenland. 'Het is geschikt voor harmonie- en fanfare-orkesten en brassbands en het is niet moeilijk om te spelen. Ik gebruik geen virtuositeit. Zelf heb ik heel veel wereldpremières gespeeld. Maandenland studeer je hard, waarna het voorgoed in de la verdwijnt. Het was soms te moeilijk om te spelen, laat staan naar om te luisteren. Dat dient geen doel.' Zijn muziek moet nog worden omgezet voor fanfares en brassbands, want oorspronkelijk heeft hij het gecomponeerd voor een symfonieorkest. 'Daar heb ik jarenlang in gespeeld, dus dat geluid zit heel erg in mijn hoofd,' verklaart hij.
'Ik ken de instrumenten en weet hoe een orkest in elkaar zit. Doordat ik jarenlang slagwerker was, heb ik altijd goed kunnen luisteren. Want als slagwerker heb je vaak het minst te doen van iedereen. Zo nu en dan verkoop je een klap en verder is het een rustig baantje. Zo heb ik het medium orkest goed leren kennen; weinig instrumenten hebben nog geheimen voor mij.'
Verbazing
Al die kennis gebruikt hij nu om zijn verhaal te vertellen. Het verhaal van de oorlog. 'Tijdens de bezoeken aan Normandië vertellen onbekende mensen mij hun verhalen. Ik film het, luister ernaar en dan ontstaat muziek. Ik probeer dat gevoel te uiten. Daarmee vertel ik het op mijn manier na. Het is niet altijd vrolijke muziek, maar zwaar werk is het niet. Ik doe gewoon mijn werk en als ik het terughoor luister ik vaak met stijgende verbazing naar wat ik heb gemaakt.'
Zijn muziek ontstaat op de computer, met behulp van samples. 'Ik maak gebruik van levende instrumenten, zonder levende mensen,' noemt hij het. Zijn muziek is voorlopig ook alleen via de computer of cd te beluisteren. 'Zo'n stuk als 'The trains of Auschwitz' is live ook moeilijk te spelen.' Maar met de uitgeverij naast zich zal zijn muziek vaker klinken, verwacht hij.
Tot nu toe hebben veel mensen over de hele wereld zijn muziek gedownload. Amerikaanse studenten gebruiken het voor afstudeerprojecten, wereldwijd zijn zijn films en muziek duizenden keren gedownload.Binnenkort moet ervoor betaald worden, omdat de uitgever nu mede-eigenaar is. Maar dat is zijn doel niet. 'Het enige wat ik wil, is dat het overtuigend overkomt. Ik vind het een grote eer als mijn muziek bij herdenkingen wordt gespeeld. En als mijn muziek kan bijdragen tot 'Nie wieder', tot nooit meer oorlog. Welke grotere betekenis kun je dan nog nastreven?'
Muziek en films van Fred Vogels op www.fredvogels.nl en www.backtonormandy.org
